انواع درب و پنجره در معماری ایران قدیم

انواع درب و پنجره در معماری ایران قدیم

از گذشته تاکنون پنجره جایگاه ویژه در معماری ایرانی داشته و همنچین پنجره ها عنصری مهم و بسیار تاثیرگذار در سبک های معماری در جهان بوده اند. و هر سبکی از معماری پنجره ای با شمایل خاص دارد. انواع پنجره در معماری سنتی ایرانی بسیار زیاد است. در ادامه مطلب به انواع درب و پنجره در معماری ایران قدیم میپردازیم با ما همراه باشید.

اهمیت پنجره در معماری ایرانی

اهمیت پنجره به جهت تامین نور و گردش هوا بسیار زیاد است. اما نمیتوان نقش آن را در زیبایی سازه نادیده گرفت.اگر به سازه های قدیمی ایران نگاهی بندازیم اکثر پنجره ها شیشه های رنگی، شمایل هندسی متفاوت و زیبا دارند که این اهمیت وجود پنجره در سازه ها را به ما نشان میدهد. حتی در سازه های نظامی هم با وجود نیاز به امنیت پنجره هایی با شکل مخصوص وجود دارد. در واقع میتوان گفت در هر سازه ای از گذشته تا به امروز میتوان پنجره ای دید. که نشان از اهمتش است.

انواع درب و پنجره در قدیم

• پنجره ارسی
• پنجره روزن
• پنجره شباک
• پنجره های جامخانه

پنجره ارسی

درب و پنجره ارسی نوعی از درب و پنجر چوبی مشکی هستند. که هر شبکه آن با شیشه های رنگین تکمیل شده و تعداد زیادی از این شبکه های رنگین در کنار هم پنجره زیبایی را به وجود می آورند. این پنجره ها با بالا و پایین رفتن باز و بسته می‌شوند. و معمولا ارتفاع آن از سقف تا کف زمین است و جلوه ای زیبا به سازه میدهد.

از نقش های ارسی در تنک ها میتوان نقش اسلیمی، نقش جقّه، نقش چهارپَر را نام برد. و همچنین از ویژگی های پنجره های ارسی میتوان به تأمین نور فضای درونی و کاهش شدت نور آفتاب و همچنین ایجاد زیبایی در نمای ساختمان اشاره کرد. البته دور کردن حشرات و خزندگان به اتاق ها و بزرگتر کردن فضا ها با استفاده از ارسی هم از ویژگی های دیگر این پنجره ها است. این سبک از پنجره ها همانند پنجره های دوجداره  مانع ورود گرما و سرما و تهویه هوای محیط هم میشود. این نوع از پنجره در شهر یزد بسیار دیده میشود. ساخت درب و پنجره در یزد از نوع پنجره ارسی بود. نمونه پنجره ارسی ساخته شده را میتوان در باغ دولت‌آباد، خانه و موزه لاری ها، خانه سه نیک، زندان اسکندر یزد دید.

پنجره روزن

پنجره های روزن همانطور که از نامشان پیداست. بیشتر شبیه به یک روزنه عمل میکردند. این سبک از پنجره ها بسیار کوچک بودند. و براى گرفتن روشنايى و هواى آزاد استفاده میشد. روزن‌ ها نقش تهویه را در مطبخ‌ها، کاروان‌ سراها، حجره‌ ها و قهوه‌ خانه‌ ها بر عهده داشته‌ اند. این روزن ها به اشکال گوناگون مربع مستطيل و ترکيب مثلث با مربع يا مستطيل، دايره و در دورهٔ قاجار به شکل بيضى نيز طراحى و ساخته مى‌شد. در بالاترين نقطهٔ سقف بسيارى از بازارهاى سرپوشيده اين نوع روزن‌ها را قرار مى‌دادند.

پنجره شباک

برای توضیح پنجره های شبک پنجره های شبکه بندی شده بهترین توضبح است. چرا که به خوبی شکل این پنجره ها را توضیح میدهد. پنجره های شباک، فاقد شیشه هستند. در ساخت پنجره های شباک از مصالح گوناگون چون سنگ، آجر ، کاشی ، چوب و گچ استفاده می شود. از نمونه‌ های آجری این پنجره ها برای پنجره انباری استفاده می شد، برای این که شرایطی فراهم کند تا انباری تهویه مناسبی داشته و از سویی نور وارد آن شود. همچنین برای تزئینات داخلی و جدا کردن دو فضا از یکدیگر هم از این نوع پنجره استفاده میشد.

پنجره های جامخانه

پنجره هایی روی مرکز گنبد ها ساخته میشد. و از آن برای گردش نور و هوا استفاده میشد. در فصل های سرد سال هنگام باریدن باران و برف باید این پنجره ها پوشیده میشدند. جام هایی رو این پنجره ها قرار میگرفت. تا مانع از ریختن باران و برف به فضای داخلی شود. به همین دلیل به این سبک از پنجره ها را پنجره های جامخانه ای میگفتند. استفاده از جام برای بستن این حفره ها بسیار ساده بود، و هم نمایی زیبا ایجاد می کرد.

طراحان درب و پنجره

اکثرا افراد بر این باورند که با وجود به روز شدن صنعت درب و پنجره سازی دیگر نمیتوان سبک پنجره هایی مانند پنجره های ارسی را داشت درحالی که طراحان با خلاقیت و استفاده از ماشین آلات صنعتی و پیشرفته درب و پنجره های دوجداره مشابه پنجره های ارسی را تولید می کنند. صنعت درب و پنجره در یزد نیز پیشرفت های چمشگیری داشته و امروزه میتوان در هر سبکی پنجره های دوجداره را  بدون کوچکترین آسیب به بافت قدیمی و معماری اصیل ایرانی تولید کرد.